Стр. 405 - ТОМ2

405
Қамал. VIII–XIІ ғасырлар. Жалпы көрінісі
Замок. VIII–XII века. Общий вид
делена временем не ранее середины VIII в. Возраст Акырташа
подтверждает подъемная керамика, происхождение которой
имеет прямое отношение к территории вокруг центральной
части, т. е. к участку местности, занятому когда-то жилыми
постройками, кирпичеобжигательными мастерскими, каме-
ноломнями. Тут найдены обломки круглодонных котлов со
следами копоти, хумов больших размеров, водоносных кув-
шинов. Аналогии такой керамике можно найти в посуде из
Тараза, в частности, на комплексе, датированном VI–VIII вв.
Удалось найти аналоги планировки Акырташа – они
уводят в архитектуру Ближнего и Среднего Востока. Очень
похожей была планировка дворцов Самарры – летней ре-
зиденции арабских халифов, дворцов Сирии и Иордании, в
частности, известного своим великолепием дворца Каср ал-
Хайр ал-Гарби.
Все это заставляет взглянуть на постройку Акырташа
как на дворец, который должен был стать летней столицей
местного правителя. По нашему мнению, им мог быть карлук-
ский каган. Как известно, карлуки правили в западной части
Семиречья с 766 по 893 г.
Археологические и архитектурные исследования по-
зволили выявить много нового не только на самом Акырташе,
но и рядом с ним. Прежде всего, это резиденция правителя,
по воле которого строился дворец. Она находилась в киломе-
тре от Акырташа, на вершине горной гряды, откуда хорошо
просматривалась вся стройка. По остаткам развалин удалось
установить, что это была четырехугольная (40 × 40 м) крепость
со стенами, сложенными из камня, башнями по углам и глу-
боким рвом вокруг. Здесь размещалась дружина. Рядом с
крепостью находился замок правителя. От него сохранился
земляной бугор – тобе.
Богатый «жилой квартал» находился севернее Акыр-
таша и представлял собой комплекс окруженных стенами
построек – жилой дом и дворик с хаузом-водохранилищем.
Установлены и места, где жили приглашенные зодчие
и многочисленная армия рабочих-строителей, каменотесов,
кирпичников, керамистов. Например, те, кто добывал глину,
формовал и обжигал кирпич, необходимый для вымостки
полов дворца, жили у северного подножия горы Кызылташ.
Северный склон ее покрыт толстым слоем лесса, который
служил прекрасным материалом для производства кирпича
и керамики. Здесь обнаружены остатки кирпичеобжигатель-
ных печей, обломки жженого кирпича, шлаки. Они занимают
площадь не менее 1,5 га, что свидетельствует о большой по-
требности в обожженном кирпиче.
Сирия мен Иордания сарайларының, өзінің сән-салтанатымен
танымал Қаср әл-Хайр әл-Гарби сарайының жобаларымен өте
ұқсас.
Мұның барлығы да Ақыртас жергілікті билеушініңжазғы
астанасы болған деген тұжырым жасауға мәжбүр етеді. Біздің
ойымызша ол Қарлұқ қағаны болуы мүмкін. 766-дан 893 ж.
дейін Жетісудың батысын қарлұқтар билегені белгілі.
Археологиялық және архитектуралық зерттеулер
Ақыртастың өзінен ғана емес, маңайынан да көптеген жаңа
нәрселерді анықтауға мүмкіндік берді. Бәрінен де Ақыртастан
бір километр жерде, барлық құрылысы анық көрінетін тау
шыңында орналасқан әміршінің сарайы қызғылықты. Қазір
қираған орныннан тастан қаланған, бұрыштарында мұнаралар
мен айнала терең орларыбар төртбұрышты (40 × 40 м) қамалды
анықтау мүмкін болды. Мұнда жасақ орналастырылған. Қамал
жанында әмірші сарайы болған. Одан дөңестеу төбе ғана қалған.
Ақыртастан солтүстікке қарай орналасқан дуалдар-
мен қоршалған құрылыс кешені (тұрғын үй мен хауызды су
сақтайтын орны бар аула) аса бай «тұрғын жай орамы» болып
табылады.
Сыртан шақырылған сәулетші шеберлер мен сансыз жұ-
мысшы-құрылысшылар, тас қалаушылар, кірпіш, қыш ыдыс-
ты жасаушылардың тұрған жерлері анықталды. Мәселен,
топырақтан сарай едендеріне төсеуге қажетті кірпішті
қалыптап, күйдірген адамдар Қызылтастың солтүстік етегінде
тұрған. Оның солтүстік беткейінде кірпіш пен керамика
өндірісіне қажетті таптырмайтын материал бар. Мұнда кірпіш
күйдіретін ошақтардың қалдықтары, күйген кірпішпен қождың
(шлактың) сынықтары табылған. Бір жарым гектарға дейінгі
кең алаң күйген кірпіштің көп мөлшерде пайдаланылғанын
дәлелдейді.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 85. Комплекс Акыр ш