Стр. 411 - ТОМ2

411
1864 жылғы Әулиеата бекінісінің сызбасы
План крепости Аулие-Ата 1864 года
И лишь после долгого, упорного сопротивления эмир Тара-
за вынужден был сдаться и с многочисленными дехканами
принял ислам.
В XII – начале XIII в. Семиречье стало ареной крова-
вых военных столкновений, многие города в это смутное
время были разграблены. По сообщению Якута, хорезмшах
Мухаммед, будучи не в силах защищать окраины своих вла-
дений, «разрушил своими руками пограничные крепости и
отдал их на разграбление своим войскам. Жители покинули
их с сожалением». Разгром довершили кочевники каракитаи,
а затем монголы. Однако Тараз вскоре возродился вновь.
В нем чеканились монеты, а, следовательно, сохранился сто-
личный статус города.
Вторая половина XIII – начало XIV в. были полити-
чески нестабильными. В Семиречье, в том числе в Талас-
ской долине, шла постоянная борьба из-за соперничества
чингизидов, сопровождавшаяся разрушением городов
и селений. К середине XIV в. пострадали многие центры
оседлой и городской культуры. Жизнь в них угасла. Упоми-
нания о городах Таласской долины – Таласе, Янги-Таласе,
Янги-Балыке, Кенжеке – встречаются у ал-Омари. Видимо,
роль столицы Таласской долины в это время перешла к
городу Янги-Таласу, находившему в верхней части реки
Талас. Как город Талас прекратил свое существование в на-
чале XV в., но оседлое население на этом месте продолжало
жить вплоть до XVIII–XIX вв. – до формирования города
Аулие-Ата.
Сондай-ақ Тараз ірі мәдени-экономикалық аймақтың
орталығы болды. Оған ондаған ірілі-ұсақты қалалар,
елдімекендер мен жекелеген үй-жайлар, қамалдар кірді. Қазір
олардың орнында тек төбелер ғана қалған.
Археологтар осынау төмпешіктерде бір кездері
қайнаған тірлік болғандығын жақсы біледі. Осындай
төбелердің бірі Тараздан таяу жердегі Талас станциясының
төңірегінде жатыр. Бұл Ұлы Жібек жолында маңызды орын
алған ортағасырлық белгілі Төменгі Барысхан қаласының
қалдығы еді. Солтүстігі жағынан Таразға Дех Нуджикес қаласы
бәрінен де жақын орналасқан. Ол туралы Х ғ. Мақдиси: «Дех
Нуджикес – шағын қала, онда көктемде үш ай базар болады,
құрылысы көп, қамалы берік» деп жазады.
Дех Нуджикестің жанында Адахкес қаласы орналасқан.
Тараздан батысқа қарай Жувикат қаласы болған. Таластың
оң жағалауында солтүстікте Жамұқат тұрды. Басқа да
көптеген қалаларды санап шығуға болар еді, соның ішінде
Тараз қаласы аймақтың мәдени-экономикалық жағынан
жоғары дамыған орталығы болғаны анық. Оның шекара-
сы ғалымдар анықтағандай жаудың тұтқиыл шабуыл жасау
қаупінен берік қорғалған – оазисті тұрақты әскери гар-
низондары бар бекіністер қорғады. Оларды айналып өту,
тұтқиылдан шабуылдау тіпті мүмкін емес еді. Қалай болғанда
да, тарихшылардың айтуынша, IX ғ. аяғында орта азиялық са-
манидтер әулетінің негізін салушы Исмаил ибн Ахмед Таразға
соғыс ашамын деп көп қиындық көрген. Тек ұзақ, табанды
қарсылықтан кейін ғана Тараз әмірі берілуге мәжбүр болды,
көптеген диқандарымен бірге ислам дінін қабылдады.
XII–XIII ғ. басында Жетісу қанды әскери қақты-
ғыстардың орталығы болды, көптеген қалалар сол заман-
да қиратылды. Якуттың хабарлауынша, өзінің қарауындағы
иелігін қорғап қала алмаған ХорезмшахМұхаммед «өз қолымен
шекаралық қамалдарды бұзды, оны өзінің әскеріне талқандауға
берді. Оларды тұрғындары қимай тастап кетті». Талқандауды
көшпелі қарақытайлар, одан кейін моңғолдар аяқтады. Алай-
да Тараз тез арада қайта жанданды. Онда тиындар соғылып,
қаланың астаналық мәртебесі сақталды.
XIII ғ. екінші жартысы мен XIV ғ. басы саяси тұрғыдан
тұрақты болмады. Соның салдарынан Жетісуда, оның ішінде
Талас алқабында көптеген қалалар мен елдімекендер қирады.
Шыңғыс ұрпақтары арасындағы бақталастық үзілмеді.
XIV ғ. ортасына қарай көптеген отырықшы және қалалық
мәдениет орталығы зардап шекті. Оларда тіршілік тоқтады.
Талас алқабының қалалары – Талас, Янги-Талас, Янгал-
Балық, Кенжеке туралы естеліктер әл Омариде кездеседі. Бұл
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай86. Город Тар з