Стр. 447 - ТОМ2

447
жазды. Гумбольдт болса бұл атаумен (Kozyurt деген транс-
крипциясы бұзылған үлгіде) Сырдария мен Арыс өзенінің
бастаулары аралығындағы Болорды жалғастыратын жалған
меридиональды қыратты атаған. Н. А. Северцев еуропалық
ғалымдардың ішінде бірінші болып Шымкент, Сайрам
қалаларының тұрғындары мен көшпенді қазақтар Нұх
кемесі тоқтаған Қазығұрт ата тауы нақ осы деп санайтынын
көрсетті.
Екінші бір орыс саяхатшысы А. П. Федченко 1868 ж.
желтоқсанында Қазығұрт асуы арқылы жүріп өтіп, оған
көтерілетін жолдың тік және ауыр екенін жазып кетті: «Тау
шыңына апаратын жол аса тік; алайда ыңғайлы айналма жол
жасау мүмкіншілігі бар көрінеді. Осы тау арасындағы жол
баяғы жабайы қалпында сақталған, сай аңғары тым тар және
оның едәуір бөлігін көктемгі бұлақ сулары алыпжатқандықтан,
тау бүйіріндегі жоталарды жағалай бізден бұрын жүргендер із
салған, сондықтан көліктерді тайдырмайтын терең іздермен
жүруге тура келді. Алайда, өкініштісі, мұндай жағдай бола
бермейді, сондықтан біз мінген тарантас тура тау шыңына
жеткенде жолдан тайып, құдай сақтап, қалың қарға кептеліп
қалды». Қазығұрт ата тауының қасиеттілігі туралы Түркістан
өлкесінің топографиялық очеркінің авторы Н. А. Маев бы-
лай деп жазды: «Жергілікті қырғыздар мен сарттардың аңызы
бойынша жаһанды су басқанда осы таудың төбесіне Нұх
кемесі тоқтаған». Қазығұрт тауы туралы аңыздар В. И. Ма-
сальский құрастыруымен 1913 ж. Санкт-Петербургте жарық
көрген «Біздің Отанымыздың толық жағрафиялық жазбасы.
Түркістан өлкесі» атты энциклопедиялық басылымда жария
етілді: «... қос мүйізді Қазығұрт шыңы (5000 футқа жуық)
биіктігінен бұрын, өлкедегі мұсылмандар арасында Қазығұрт
әулие жерленген және топан судан кейін Нұхтың кемесі
тоқтаған жер ретінде кеңінен танымал. Бұл түркістандық
Арарат туралы бір топ аңыз-хикаялар шыққан және қырғыз
(қазақ. – ред.) әнші-ақындары өздерінің өлең-жырларында
қобыз бен домбыраның сүйемелдеуімен Қазығұрт шыңында
қандай жануарлардың аман қалғандығы жөнінде осы күнге
дейін тізіп айтады».
Қазығұрт тауы туралы аңыз мазмұны жағынан
Арабиядағы Жуда, Кавказдағы Арарат таулары жөніндегі
аңыздарға ұқсас. Ә. А. Диваев жариялаған аңызға сәйкес
қасиетті Қазығұрт ата тауын құдіреті күшті Жаратушының
өзі жермен және аспанмен бір мезетте жаратқан. Қазығұрт
тауы биік болмағанмен, оның мәртебесі жер бетіндегі барлық
таулардан жоғары, себебі бүкіл жер беті топан су астында
қалғанда таудың төбесін су баспай оған Нұхтың кемесі келіп
ложем весенних ручьев, то приходится ехать по отлогому
скату боковых гор, где прежде проехавшими пробиты глу-
бокие колеи, сдерживающие экипаж от скатывания, но, к
сожалению, не всегда, поэтому мы имели удовольствие сва-
литься на самой вершине горы, к счастью, в глубокий снег,
в котором тарантас и застрял вверх колесами». О сакрально-
сти горы Казыгурт-ата писал Н. А. Маев, автор топографиче-
ского очерка Туркестанского края. «По местному преданию
киргизов и сартов, – писал он, – на этой вершине остано-
вился после всемирного потопа ковчег Ноя». Информация
о легендах горы Казыгурт попала в энциклопедическое из-
дание «Полное географическое описание нашего Отече-
ства. Туркестанский край», составленное В. И. Масальским
и изданное в Санкт-Петербурге в 1913 г.: «…двурогая вер-
шина Казыкурт, замечательная не столько своей вышиной
(около 5000 футов), сколько широкой известностью среди
мусульманского населения края как место погребения свя-
того Казыкурта и остановки Ноева ковчега после потопа. Об
этом Туркестанском Арарате сложен ряд легенд и преданий,
и киргизские (казахские. – ред.) певцы, играя на кобызе и
домбре, до сих пор перечисляют в своих песнях животных,
спасшихся в ковчеге на вершине Казыкурта».
Гора Казыгурт имеет легенду, по своему содержанию
схожую с легендами горы Джуды в Аравии и Арарата на Кав-
казе. Согласно легенде, опубликованной А. А. Диваевым, свя-
тая гора Казыгурт-ата-аулие была создана всемогущим Твор-
цом одновременно с землею и небом. Хотя гора Казыгурт и
была невысока, но по своему статусу она стоит выше всех гор
Қазығұрт шыңындағы жартас
Скала на вершине горы Казыгурт
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
1. Рудный Алтай 89. Священная гора Казыгурт