Стр. 450 - ТОМ2

450
Басында Қазығұрттың кеме қалған,
Ол әулие болмаса, неге қалған?
Басында Қазығұрттың бота қалған,
Ойсылқара ұрпағын қорғап қалған.
Басында Қазығұрттың кеме қалған,
Ол әулие болмаса неге қалған?
Басында Қазығұрттың құлын қалған,
Қамбар ата ұрпағын қорғап қалған.
Басында Қазығұрттың кеме қалған,
Ол әулие болмаса неге қалған?
Басында Қазығұрттың бұзау қалған,
Зеңгі баба ұрпағын қорғап қалған.
Басында Қазығұрттың кеме қалған,
Ол әулие болмаса неге қалған?
Басында Қазығұрттың қозы қалған
Шопан ата ұрпағын қорғап қалған.
Аңызда төрт түлік малдың аман қалғанына баса мән
беріледі, олардың иелері – Ойсылқара, Қамбар ата, Зеңгі баба,
Шопан аталар аталады.
Қазығұрт тауындағы ең ерте археологиялық ескерт-
кіштер – ежелгі көшпенділер тұрғызған обалар. Қазығұрттың
оңтүстік ылди бетіне көлденең қосылған бөлігінде диаметрі
төрт метрден алты метрге дейін жететін тастан үйілген үш
оба жатыр. Қазығұртқа жақын маңдағы осыларға ұқсас
қорымдар зерттеліп ертедегі көшпенділер дәуіріне, яғни б. з. д.
V–III ғғ. жатқызылған. Рабат ауылының жанындағы диаметрі
60 м, биіктігі 3,5 м үлкен обаны 1948 ж. А. Н. Бернштам да
атап өткен болатын.
Қазығұрт тауын қастерлеу археологиялық ескерт-
кіштерге қарағанда бұл аймақты алғаш игерген ертедегі мал
баққан көшпенділер арасында қалыптасты деген болжам
айтуға болады. «Қазығұрт бөктеріндегі тамаша жайылым-
дар, тұнық бұлақтар мен таудың салқын ауасы үйір-үйір
мал баққан көшпенділерді өзіне тартты; мен Қазығұрттың
басына шыққан маусым айының өзінде оның қырлары мен
оңтүстікке және солтүстікке қарай еңкейіп түсіп жатқан
салалары мен шалғынды кең алқаптарында қырғыздың –
көптеген ауылдары орнығып алыпты, ал семірген мал, әсіресе,
түйелер, Қазығұрт жайылымдарының өте жайлы екенін
көрсетеді» – деп жазады И. В. Мушкетов.
Обалардың қасынан крест үлгісіндегі көлденеңі 4 м,
ұзындығы 32 м тастан қаланған бір қызықты құрылыс
табылған. Осы крестің пайда болуы жөнінде әртүрлі бол-
жамдар айтылып жүр. Бір жорамал бойынша бұл Зәрдөш (За-
ратуштра) пайғамбар ізбасарларының ғұрыптық құрылысы.
«Кеме калган» – «место, где стоял ковчег». Согласно записи
конца XIX в., предание распевалось и в стихотворной форме:
На вершине Казыкурта остановился корабль,
Если бы не был он великим, святым,
то зачем бы ему останавливаться?
На вершине Казыкурта спасся сирота-верблюжонок,
Покровителем его был Увайс-иль-Кара!
На вершине Казыкурта остановился корабль,
Если бы не был он великим, святым,
то зачем бы ему останавливаться?
На вершине Казыкурта спасся паршивый жеребенок,
Покровителем его был Джылкы-ата!
На вершине Казыкурта остановился корабль,
Если бы не был он великим, святым,
то зачем бы ему останавливаться?
На вершине Казыкурта спаслась телка,
страдающая поносом,
Покровителем ея был Занги-баба!
На вершине Казыкурта остановился корабль,
Если бы не был он великим, святым,
то зачем бы ему останавливаться?
На вершине Казыкурта спасся годовалый барашек,
покрытый коростой, покровителем его был
Чопан-ата!
(Перевод А. Диваева)
Примечательно, что в легенде больше всего внимание
акцентируется на спасении скота, названы почти все покро-
вители-патроны скота – Ойсылкара, Жылкы-ата, Зенги-баба,
Чопан-ата.
Наиболее ранними археологическими памятниками
на горе Казыгурт являются курганы древних кочевников.
Примечательна цепочка из трех курганов с каменными на-
сыпями диаметром от четырех до шести метров, располо-
женная на гряде, примыкающей почти перпендикулярно к
южному склону посередине седловины Казыгурта. Аналогич-
ные погребальные сооружения, исследованные в непосред-
ственной близости к Казыгурту, отнесены к периоду ранних
кочевников и датируются V–III вв. до н. э. Большой курган
диаметром в 60 м, высотой 3,5 м был отмечен А. Н. Берншта-
мом в 1948 г. около села Рабат.
Скорее всего, изначально культ горы Казыгурт сфор-
мировался в среде ранних кочевников-скотоводов, которые,
судя по археологическим памятникам, первыми освоили эту
территорию. «Прекрасные пастбища, свежая ключевая во-
да и прохладный воздух привлекают на гребень Казыгурта
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындары атласы
1. Кенді Алтай
ның атласы
89. Қасиетті Қазығұрт тауы