Стр. 333 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

333
Ғылымда қабылданған өлшемдер негізінде жануар-
лар көлемін тазарту, оларды доместикациялау, яғни қолға
үйретуден кейін терсекті табынындағы бұқаны үй жануары
деп есептесе болады. Қиын мәселе жылқыда, өйткені қолға
үйретілген жылқының сүйегі жабайы жылқы сүйектерінен
ерекшеліктері аз. Бірақ бұл жылқылардың тұрғы шағын және
аяқтарының жіңішке болғаны, олардың үй жануарларына
тән екендігін көрсетеді. Қолға үйрету басқа жағдайдан да ха-
бар береді. Мысалы, табылған жылқы тістерінің бірі ауыздық
қолданудан тозғанын көрсетті.
Сөйтіп, терсектіктер қонысының экономикасын-
да малшылық негізгі, аңшылық қосымша рөл атқарған.
Көшпелі өмір салты мен оның жартылай көшпелі нұсқасы
арасында пәлендей елеулі айырмашылық жоқ деуге болады.
Олардың ішінде, мысалы, қыста тұруға арналмаған және
күлдіктерінен жабайы аңдардың сүйектері табылуы – бұл
жазғы жайлаудың тіршілік көрінісі екенін байқатады.
Тұтас алғанда, терсек материалдарының тарихи мәні –
онда көшпеліліктің негізгі үш белгісі бар: экономикада басты
рөлді малшылық атқарған, оның экстенсивтік сипаты осы,
халықтың негізгі бөлігі малымен бірге үнемі көшіп отырған.
Осының бәрі дәл сол кезде, энеолит дәуірінде жайылымдық-
көшпелі жүйе (дәстүрлі көш жолдары мен маусымдық жай-
ылым) қалыптаса бастаған, бұл көптеген ғасырлардағы
даланың өзіне ғана тән экономикалық дамуын анықтап берді.
Осы бағыттағы алғашқы тәжірибеге б. з. д. ІІІ мыңжылдықта
терсектіктер қол жеткізді.
машнивания, можно считать быка из терсекского стада жи-
вотным домашним. Сложнее дело с лошадью, потому что ко-
сти домашней особи ее мало чем отличаются от костей ди-
кой лошади. Но малый рост и тонконогость этих лошадей
указывают, тем не менее, на принадлежность их к домаш-
ним животным. В пользу доместикации говорят и иные сви-
детельства. Например, наличие следов износа от применения
удил на одном из найденных лошадиных зубов.
Таким образом, скотоводство являлось основой эко-
номики терсекского населения, а охота играла лишь подчи-
ненную роль. На кочевой образ жизни в его полукочевом ва-
рианте указывает масса независимых друг от друга фактов.
Среди них, например, не предназначенный для жизни зи-
мой тип жилищ, а также то, что найденные в их зольниках
кости диких животных – это останки представителей лет-
ней фауны.
В целом историческую значимость терсекских мате-
риалов несут в себе три основных признака кочевничества:
ведущая роль скотоводства в экономике, его экстенсивный
характер, периодическая откочевка со стадами основной ча-
сти населения. Все это говорит о том, что именно тогда,
в энеолитическое время начинает складываться пастбищно-
кочевая система (традиционные пути кочеваний и сезонные
пастбища), определившая на многие столетия уникальную
суть экономического развития казахстанских степей. Пер-
вый опыт в этом направлении был достигнут терсекцами
в III тыс. до н. э.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
28. Энеолит Тургая