Стр. 329 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

329
ное время года. И самое важное – присваивающее хозяйство
постепенно сменяется производящим.
Археологами в районе Тургайского прогиба исследова-
но большое число древних поселений и стоянок, давших бога-
тый материал. Только на месте двух самых крупных объектов
терсекской культуры – Кожай и Кумкешу в Амангельдинском
районе Костанайской области обнаружено около трехсот ты-
сяч находок, которые дают возможность представить, как и чем
жили люди на заре нашей истории. Взять, к примеру, дом чело-
века эпохи энеолита – как он выглядел, как был устроен? Чтобы
узнать это, было изучено 26 жилищ. Они располагались доволь-
но компактно по отношениюдруг к другу и все были углубленыв
грунт. На поселении Кожай жилища были двух типов – подпря-
моугольные со скругленными углами и округлой формы. Пло-
щадь самого большого – около ста квадратных метров, иногда
с пристройками хозяйственного назначения. На Кумкешу же
жилища были несколько иные – однокамерные, округлые, с
выходом в виде коридора и двухкамерные, в виде соединен-
ных между собой округлых комнат.
Терсекцы сооружали для своего дома легкую кровлю,
основу которой составляли ветки тальника. Сверху каркас на-
крывался шкурами животных, камышом или травой. Стен как
таковых, в нашем понимании, не существовало. Низкие по вы-
соте, они делались или из веток и затем утеплялись какимлибо
материалом, или формовались из земли. Кровля опиралась на
землю у края котлована, и возведенное таким образом обита-
лище представляло собой полуземлянку сферической формы.
В жилищах выкапывались ямы для разных хозяйствен-
ных нужд. Отсутствие мощных зольников и очагов, легкость
каркасного строения и значительная насыщенность культур-
Жер үйлерде әртүрлі шаруашылық қажеттіліктер
үшін шұңқырлар, ойықтар қазылған. Үлкен күлдік пен
ошақтың болмауы, құрылысының жеңілдеп ағаштан жаса-
луы және мәдени қабатының едәуір тығыздығы (Қожайда
бір шаршы метрден 300 олжа кездесті!) қонытың жазғы си-
патын көрсетті. Бұдан басқа үй жануарлары сүйектерінің
ішінен осы жерді жазда ғана мекендейтін жабайы аңдардың
сүйектері табылды. Қожайдан шыққан өсімдік-жәндік-тозаң
диаграммаларын талдау терсектіктер бұл қонысқа ағаш бүр
ашқан ерте көктемде келіп қоныстанғанын көрсетеді. Олар
мұнда, Торғай даласына, негізінен Сырдария өңіріндегі
қыстауларынан келген. Оны Ортаазиялық қос өзен аралығы
қонысының қыш ыдыстарын еске түсіретін ыдыстардың
қазбалары куәландырады.
Алайда терсектіктер басқа да – бағана құрылымды,
төбесі берік үйлер тұрғызған. Тұздыкөл қонысының қазан
шұңқырындағы үйлерден жиі жағылған оттың ізі табылған.
Мұндай құрылыс қыс кезінде тұруға арналған.
Терсек қоныстары археологиялық олжаларға өте бай.
Олардың ішіндегі ең жиі кездесетіндері тастан, сүйектен,
қыштан және қоладан жасалған еңбек құралдары болды.
Мәселен, ағаш өңдейтін аспап табылды. Бұл түсінікті де –
ағаш үй тұрғызу үшін қажет еді. Жебе ұштықтары, пышақтар
аңшының сенімді серігі болды. Тері өңдеу ісі болғаны теріні
әрлеуге арналған қырнауыш, тескіш, тегістеуіш құралдардан
көрінеді. Саздан ыдыстар жасауға арналған аспаптар молы-
нан кездеседі. Әрлегіштер де аз емес – тас, сүйек және ме-
талл құралдарды қырнауға, тегістеуге, ұштауға арналған зат-
тар табылды. Сүйекті үшкірлеу мен тесу тері бұйымдарын
тігуге пайдаланылды. Сүйек таяқшалар тоқуға қолданылды.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
28. Энеолит Тургая
Құмкешу қонысының жалпы көрінісі. Біздің заманымызға дейінгі ІІІ мыңжылдық
Общий вид поселения Кумкешу. III тысячелетие до нашей эры