Стр. 328 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

328
живущие в нем люди впервые начали применять металл для
изготовления орудий труда. Встречается и другое определе-
ние – эпоха палеометалла.
Известно, что ко времени энеолита человек уже при-
способился к степной природно-экологической нише. Он
полностью овладел обработкой камня и кости, значительно
расширил ассортимент производственно-хозяйственного
инвентаря. Медных орудий было немного, но зато достиг-
ло совершенства изготовление глиняных сосудов. Влажный
климат этого периода создавал идеальные условия для раз-
вития скотоводства в степи. Древние терсекцы хорошо осва-
ивают водоразделы Тургайского прогиба, расположившись
на берегах рек и озер, вблизи родников. Сезонные переко-
чевки перемежаются с жизнью на одном месте в определен-
Терсек-Қарағай энеолиттік тұрағына жақын жердегі ащы
көлдің беті. Наурызым табиғи қорығының аумағы
Вид соленого озера вблизи энеолитической стоянки Терсек-
Карагай на территории Наурзумского природного заповедника
руды межелеп береді. Шаруашылықтың белгілі бір типін
меңгеру біртіндеп өндіруші типтің қалыптасуына алып
келетіндігімен маңызды.
Археологтар Торғай иіні маңындағы көптеген көне
қоныстар мен тұрақтарды зерттеп, құнды материал жина-
ды. Терсек мәдениетінің ең ірі екі объектісі – Қостанай об-
лысы, Амангелді ауданындағы Қожай мен Құмкешу жерінен
үш мыңнан астам қазбалар кездесіп, біздің тарихымыздың
алғашқы тұсында адамдар немен, қалай өмір сүргендерін
білуге мүмкіндік берді. Мәселен, энеолит дәуірі адамының үйі
қандай, немен жабдықталды? Осы сұраққа жауап беру үшін
26 тұрғын үй зерттелді. Олар бір-біріне қатынасы жағынан ба-
рынша тығыз және жер қабатына тереңдей батып орналасқан.
Қожай тұрғын үйлерінің бұрыштары дөңгелек тік бұрышты
және дөңгелек формалы екі типі болды. Ең үлкенінің кеңдігі –
жүз шаршы метрдей, кейбіреуінің қосымша шаруашылықтық
құрылыстары бірге салынған. Құмкешудегі тұрғын үй біраз
басқашалау – бір камералы, дәліз түріндегі шығар есігі бар
дөңгелек үй және екі камералы, бір-бірімен байланысқан
сияқты екі шеңберленген бөлме.
Терсектіктер өз үйінің төбесін тал бұтақтарын тізіп
салу арқылы жеңілдетіп жапты. Оның үсті мал терілерімен,
қамыспен немесе шөппен бастырылды. Мұндай үйлердің
жер бетіне көтеріліп шығып тұрған керегесі жоқ деуге де
болады. Олар аласа ғана қабырға бұтақтармен тұрғызылып,
сыртынан қандай да бір материалмен қапталды неме-
се топырақтан құйылды. Жабындының шеттері қазылған
шұңқырдың сыртқы жиегіне жатқызылды, бұлайша
тұрғызылған баспана жер үйді көзге елестетеді.
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
28. Торғай энеолиті
Терсек-Қарағай энеолиттік тұрағы орнындағы
Түркенбай ата бейіті. Наурызым табиғи қорығының аумағы
Вид могилы Туркенбай-ата
у места энеолитической стоянки Терсек-Карагай
Құмкешу ауылындағы құм
Пески у поселка Кумкешу