Стр. 331 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

331
олар басқа салт-жораларға да пайдаланылады. Сонан
кейінгі қыш – бұл «археологиялық мәдениет» түсінігінің
аса маңызды сипаттарының бірі. Қожайдан табылған
көптеген қыш қалдықтарынан 572, Құмкешуден 658 ыдыс
қалпына келтірілді. Әрбір қоныстың көзешілері қыш құмыра
жасаудың тек өздеріне ғана тән саз илеу тәсілін өмірге әкелді.
Терсектік ыдыстар далалық энеолит дәстүрін жалғастыра
отырып, форма түзудің бір ғана идеясын ұстанды: қыш
ыдыстың бүйірі әртүрлі мөлшерде шығарылады, түбі сүйір
немесе дөңгеленіп келді. Мұндай ыдысты тіктеп қоюға
келмеді, оны тек жерді шұқырлап, соған тігінен шаншып
қоятын болған.
Ыдыстар тіс немесе ирек жіп түріндегі өрнектермен
безендірілген. Алайда басып түсірілген (батырылған), жо-
нып түсірілген, кесіп, сызып түсірілген өрнектер де кездеседі.
Өрнек композицияларының сарыны әртүрлі геометриялық
денелер түрінде көрінеді. Өрнексіз ыдыстар да болды.
Құмкешу қонысынан табылған бір ыдыс қалдығына суда
жүзіп жүрген құс бейнесі салынған. Мүмкін, бұл Жердің жа-
ратушы күші үйрек деп есептелген мифтік түсінікті өрнекке
айналдырудан туған болар.
Бізге дейін жеткен қыш өрнектері терсектік
тұрғындардың сыртқы дүниемен байланысын көрсетеді.
Торғай иінінің солтүстік бөлігінің ескерткіштеріне еуразия
даласының шығыстағы және солтүстіктегі көршілерімен
(ботайлық, липчиндік, аяттық көне ескерткіштермен) байла-
нысы тән. Оңтүстік бөлігінің ыдыс ескерткіштері өрнегінде
прекрасного. Набор украшений состоял из подвесок, выпол-
ненных из камня, раковин, ископаемых моллюсков. Извест-
ны каменные бусины и бусины из раковин.
Отдельно следует сказать о посуде – этой неотъемле-
мой части повседневной жизни древних сообществ. Глиня-
ная емкость была необходима в обиходе, но она использо-
валась и в ритуалах. Кроме того, керамика – это одна из важ-
нейших характеристик понятия «археологическая культура».
Из многих найденных на Кожае фрагментов керамики вос-
становлено 572 сосуда, на Кумкешу – 658. Примечательно,
что гончары разных поселений разрабатывали собственные,
только им присущие рецепты керамического теста, из кото-
рого лепились горшки. Терсекские сосуды, следуя традиции
степного энеолита, при всех вариантах имели одну идею
формообразования: вытянутое тулово с различной степе-
нью раздутости, острое или округлоприостренное дно. Та-
кой сосуд нельзя поставить, его можно было только врыть
в земную поверхность.
Сосуды украшены узором в виде оттиска зубчатого
или веревочного штампа. Но встречаются и вдавления, от-
тиски трубочки, резной орнамент, насечки, прочерченные
линии. Мотивы орнаментальных композиций представляют
различного вида геометрические фигуры. Есть и неорнамен-
тированные сосуды. На одном из фрагментов сосуда с по-
селения Кумкешу изображена водоплавающая птица. Может
быть, это орнаментальное воплощение мифа о происхожде-
нии Земли, где творцомдемиургом являлась утка.
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
28. Энеолит Тургая
Үсті тегістелген тас дисктер (ауырлатқыш-маховиктер?).
Құмкешу қонысы. Біздің заманымызға дейінгі ІІІ мыңжылдық
Каменные диски (утяжелители-маховики?) со шлифованной
поверхностью. Поселение Кумкешу. III тысячелетие до нашей эры
Жылқының өрнектелген жілік сүйектері. Ливановка қонысы.
Біздің заманымызға дейінгі ІІІ мыңжылдық
Орнаментированные фаланги лошади. Поселение Ливановка.
III тысячелетие до нашей эры