Стр. 330 - От Алтая до Каспия. ТОМ 1

330
ного слоя (на Кожае 300 находок на один квадратный метр!)
указывали на летний характер поселка. Кроме того, среди ко-
стей домашних животных были найдены кости диких живот-
ных, обитающих в этих местах только летом. Анализ же спо-
ропыльцевой диаграммы из Кожая говорит о том, что терсек-
цы появлялись в поселке весной, в период, когда отцветала
ива. Они приходили сюда, в степи Тургая, со своих зимних
пастбищ, расположенных скорее всего в районе Сырдарьи.
Свидетельством тому находки сосудов, напоминающих сосу-
ды со стоянок Среднеазиатского междуречья.
Однако терсекцы возводили и другие дома – со стол-
бовой конструкцией, которая способна выдерживать мощ-
ную кровлю. В котлованах жилища на поселении Соленое
Озеро, например, найдены следы интенсивного использова-
ния огня. Такие строения предназначались для жизни в зим-
ний период.
Терсекские поселения оказались очень щедрыми на ар-
хеологические находки. Самыми массовыми из них были ору-
дия труда из камня, кости, керамики и меди. Так, например, най-
ден деревообрабатывающий инструмент. Это и понятно – де-
рево было необходимо для возведения жилищ. Наконечники
стрел, ножи служили верными спутниками охотника. На на-
личие кожевенного дела указывают скребки, резцы, проколки,
гладилки для шлифования кожи. Хорошо представлен инстру-
ментарий для производства глиняной посуды. Немало найде-
но абразивов – предметов для шлифования, полирования, за-
точки каменных, костяных и металлических орудий. Костяные
острия и проколки использовались при шитье кожаных изде-
лий. Костяными кочедыками плелись циновки. А керамические
орудия были еще более специфичными в своем применении.
Пряслица, изготовленные из обломков сосудов, свидетельству-
ют о прядении и первых навыках ткачества в среде терсекцев.
Жившим у реки, им было знакомо и рыболовство, об этом го-
ворит глиняное грузило, найденное на Кумкешу.
Энеолит характеризуется появлением первых метал-
лических орудий, но медных изделий пока очень мало.
Среди массовых находок есть и такие, которые нель-
зя отнести к категории орудий и предметов хозяйственного
назначения. Среди них орнаментированные фаланги лоша-
ди и кулана. Археолог М. П. Грязнов назвал их малыми идо-
лами, сравнив с изображениями духовпокровителей у ал-
тайцев. Не исключено, что и терсекцы, украшая резьбой по-
верхность фаланги, форма которой напоминает человечью
фигуру, и придавая ей сакральное значение, использовали
ее в обрядах. Не чуждо было древним обитателям и чувство
Ал қыш құралдар өзінің қолданылуы жағынан кең өріс ал-
ды. Қыш сынықтарынан жасалған керме терсектіктер ара-
сында алғашқы тоқымашылық дағдылары қалыптасқанын
көрсетеді. Өзен бойында тұрып оларға балық аулау
шаруашылығы таныс болған, оны Құмкешуден табылған саз-
дан жасалған қалтқы көрсетіп отыр.
Энеолит дәуірі алғашқы металл құралдарының пай-
да болуымен сипатталады, бірақ мыстан жасалған бұйымдар
әзірше тым аз еді.
Археологиялық олжалардың арасында құралдар мен
шаруашылық заттарына жатпайтын нәрселер де кездеседі.
Олардың ішінде жылқы мен құланның өрнектелген тұяқтары
болды. Археолог М. П. Грязнов оларды алтайлықтардың
қорғаушы-рухтарының бейнелерімен салыстыра келіп,
шағын пұттар деп атады. Терсектіктер де тұяқтарды ойып
өрнектей отырып, адам денесін еске түсіретіндей тұрпат бе-
ре отырып, оған киелі мағына дарытып, салт-жоралармен
үйлестірген. Көне заман адамдарына әсемдік сезімі жат
болған жоқ. Сәндік бұйымдар жиынтығы тастан, ұлу
қабыршағынан жасалған салпыншақтардан тұрады. Тас және
ұлу моншақтары болғаны белгілі.
Ертедегі қауымның күнделікті өмірінің бөлінбес
бір бөлігі – ыдыстар туралы жеке сөз еткіміз келеді. Саз-
дан жасалған ыдыстар тұрмыс қажеттері болғанымен,
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
28. Торғай энеолиті
Жебе түзеткіш тас құрал және жылқының
өрнектелген жілік сүйегі. Қожай қонысы.
Біздің заманымызға дейінгі ІІІ мыңжылдық
Каменный выпрямитель для стрел и орнаментированная
фаланга лошади. Поселение Кожай. III тысячелетие до нашей эры