Стр. 110 - ТОМ2

110
Ш. Ш. Уәлиханов. 1860-шы жылдардың басындағы фотосурет
Ч. Ч. Валиханов. Фотография начала 1860-х годов
Ұлы жүз сұлтаны Тезек. П. М. Кошаровтың акварелі. 1857 жыл
Султан Старшего жуза Тезек. Акварель П. М. Кошарова. 1857 год
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
63. «Алтынемел» – Шоқан Уәлиханов мемориалдық кешені
«открытии» Восточного Туркестана для мировой науки были
отмечены орденом Св. Владимира.
С конца 1859 по 1861 г. он жил и работал в Петербур-
ге в Военно-учетном комитете Генерального штаба, Азиат-
ском департаменте, Географическом обществе. По поруче-
нию Военно-учетного комитета он составлял карты Средней
Азии и Восточного Туркестана. Но тяжелая болезнь заставила
ученого оставить Петербург, по совету врачей он отправил-
ся в Степь поправить свое здоровье. В 1864 г. участвовал в во-
енной экспедиции генерала М. Г. Черняева в Аулиеату, затем
возвратился в укрепление Верное, откуда выехал в аул султа-
на Тезека и женился на его сестре.
Свой жизненный путь Ч. Валиханов окончил в Семи-
речье, где бывал не раз по служебным делам, и был похоро-
нен родственниками жены на возвышенности в урочище Ко-
шентоган у подножия Алтынемельского хребта.
Қазақ саяхатшысы, этнограф, фольклоршы, Ор-
та Азия, Қазақстан мен Шығыс Түркістан халықтарының
мәдениеті мен тарихын зерттеуші Шоқан Шыңғысұлы
Уәлиханов (шын есімі Мұхаммед-Ханафия) ХVІІІ ғ. екінші
жартысындағы белгілі билеуші Абылай ханның (1771–1780)
шөбересі, Орта жүз ханы Уәлидің (1781–1821) немересі.
Ол Аман Қарағай округтік приказының аға сұлтаны –
Шыңғыс Уәлихановтың отбасында дүниеге келді. 1853 ж.
Шоқан Уәлиханов сол кездегі Сібірдегі ең жақсы оқу ор-
ны Омбы кадет корпусын бітіріп шықты. Әскери-ғылыми
экспедицияның құрамында жүріп, ол Жетісуға, Солтүстік
Тянь-Шаньға, Ыстықөлге, Құлжаға (1856–1857) барып,
жинаған материалдар бойынша «Ыстықкөл сапарының
күнделігі», «Қытай империясының Батыс провинциясы
және Құлжа қаласы», «Қырғыздар туралы жазбалар» сияқты
жолжазбаларын жазды. Ол қырғыз эпосы «Манасты» бірінші
рет қағазға түсіріп, кейіннен үзінділерін орыс тіліне ішінара
аударды. 1857 ж. Шоқан Уәлиханов П. П. Семенов-Тян-
Шанскийдің нұсқауымен Орыс географиялық қоғамының
толық мүшесі болып сайланды. Ол 1858–1859 жж., Марко
Поло мен иезуист Гоестен кейін (1603) бірінші рет, беймәлім