Стр. 114 - ТОМ2

114 Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
63. «Алтынемел» – Шоқан Уәлиханов мемориалдық кешені
қойылатын мәрмәр тақтаға жазылатын жазбаның жобасын
құрастырды. Бұл туралы Ибрагимов кейіннен еске алып, бы-
лай деп жазды: «Константин Петрович мәрмәр тақтаға өз
қаржысына тапсырыс беріп, онда қырғыз тілінде (қазақ. –
ред .) мынадай мазмұндағы жазу жазуды тапсырды: “Бұл тас
астында 1965 ж. қайтыс болған Үлкен орданың сұлтаны
Шоқан Уәлихановтың мәйіті жерленген. Ол патшаның
сенімді қызметкері, шындықты жақтаушы болды. Сенімді әрі
жігерлі қызметі, тәртіп пен мейірімділікке деген махабба-
ты, ғылымдағы озат танымы үшін патша император оған
ротмистр шенін тарту етті. Тәңір оны өз жанына ерте ал-
ды. Алла оның жанын тыныштық берсін. Бұл тас Түркістан
генерал-губернаторы, генерал-адъютант фон Кауфманның
бұйрығымен 1871 ж. барлығына құрметті және сүйікті
марқұм Шоқан Уәлихановқа естелік ретінде қойылды”».
К. П. Кауфман Ибрагимов ұсынған мәтінді мақұлдап,
оған аздаған өзгерістер енгізіп, 1871 ж. 26 қарашада Жетісу
губернаторы Г. А. Колпаковскийге жіберді. Бұл хатта былай
деп жазылған: «Осы хат арқылы сіздің мәртебеңізге 1864 ж.
қайтыс болған ротмистр сұлтан Уәлиханов зиратына қойылуы
тиіс ескерткішке жазылатын жазуды жібере отырып, мәртебелі
мырза, Сізден жоғарыда жіберілген жазуды маған Жаман
Алтынемелден В. Кузнецов дайындап жіберуге уәде берген
мәрмәр тақтаға орыс және қазақ тілдерінде мұқият және
қатесіз ойып жазып бере алатын шеберді іздеп табу тура-
лы өкім шығаруыңызды өтініп сұраймын. Жұмыс аяқталған
соң Сізден тақта тасты қажетті орынға қоймас бұрын жазу-
ды ыждаһаттылықпен тексеруге бұйрық беруіңізді өтініп
сұраймын».
Бұл тақтаны дайындау ұзаққа созылды. Соңында екі
тақта жасалды. Біреуін 1874 ж. верныйлық көпес В. Кузне-
цовтың тапсырысымен көпес Беданин Екатеринбургте жа-
сады, алайда Верный қаласына келе жатқан жолда ол
жоғалып кетті. Бұл тақтаны күтпестен Жетісу облыстық
басқармасы К. П. Кауфманның бірнеше рет ескертуінен соң
жергілікті тас кесуші Л. Ластовскийге басқа тақтаға тапсырыс
берді. Онда басқа мәтін ойып жазылған. Тақта дайын бо-
лып, Ш. Ш. Уәлихановтың зиратына 1881 ж. шілде-тамыз
айларында орнатылды.
Алматы өлкетанушысы Н. П. Ивлев Қазақстанның, Ре-
сей және Өзбекстанның мұрағаттары мен кітапханаларында
көп жылдар бойы іздене жүріп, Ш. Ш. Уәлихановтың Жетісуда
болғаны туралы материалдарды жинап, «Мәрмәр тақтаның
жұмбағы» атты өзінің мақаласында бұл тас тақтаның пай-
да болу тарихын кішкене деректер бойынша қайта қалпына
Переводчик генерал-губернатора Ш. М. Ибрагимов,
хорошо знавший Ч. Валиханова, составил проект надписи
для мраморной плиты над могилой ученого после поездки
в Кульджу вместе с К. П. Кауфманом и Н. А. Маевым. Об этом
Ибрагимов впоследствии воспоминал: «Константин Петро-
вич заказал на собственный счет мраморную плиту и при-
казал вырезать на ней надпись на киргизском (казахском. –
ред .) языке такого содержания: “Под этим камнем погребен
прах султана Большой орды Чокана Валиханова, скончавше-
гося в 1865 г. Он был верный слуга царю, защитник правды.
За верную и усердную службу, за любовь к добру и порядку и
за отличные познания в науках государь император пожало-
вал его чином ротмистра. Господь рано призвал его к себе. Да
успокоит Аллах его душу вместе с праведными. Этот камень
положен по приказанию туркестанского генерал-губернато-
ра, генерал-адъютанта фон Кауфмана в 1871 г. в память ува-
жаемого и любимого всеми покойного Чокана Валиханова”».
К. П. Кауфман одобрил вариант текста надписи, пред-
ложенный Ибрагимовым, внес в него небольшие измене-
Ш. Ш. Уәлихановтың зиратының үстіне қойылатын
тақтайшаны даярлау үшін ақшаны алғандығы туралы тас
оюшы Л. Ластовскийдің қолхаты. 12 тамыз 1881 жыл
Расписка камнереза Л. Ластовского о получении денег
за изготовление надгробной плиты на могилу Ч. Ч. Валиханова.
12 августа 1881 года