Стр. 112 - ТОМ2

112
Ш. Ш. Уәлиханов зиратына қойылған ескерткіш. 1958 жыл
Обелиск на могиле Ч. Ч. Валиханова. 1958 год
Ш. Ш. Уәлиханов бейітінің тақтасындағы
жазу мәтіні. 1880 жыл
Текст эпитафии для надгробной плиты Ч. Ч. Валиханова. 1880 год
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
63. «Алтынемел» – Шоқан Уәлиханов мемориалдық кешені
Әскери-ғылыми комитеттің қаулысымен ол Орта Азия мен
Шығыс Түркістанның картасын құрастырды. Ауыр науқас
ғалымды Петербургті тастап, дәрігерлердің кеңесі бойын-
ша Далаға денсаулығын түзеуге баруға мәжбүр етті. 1864 ж.
генерал М. Г. Черняевтың әскери экспедициясына қатысып,
Әулиеатаға барды, кейін Верный бекінісіне оралып, содан Те-
зек сұлтанның ауылында тұрып, оның қарындасына үйленеді.
Шоқан Уәлиханов өзінің өмір жолын қызмет бабымен
талай рет болған Жетісу жерінде аяқтады, қайын жұртында
қайтыс болып, Алтынемел қыратының етегіндегі Көшентоған
шатқалында жерленген.
Ш. Ш. Уәлихановтың қабірінің үстінде қызғылт гранит-
тен бес метрлік ескерткіш бой көтерді. Ол саяхаттың символы
глобус жарты шарымен аяқталады. Ескерткіштің беті жағында
сопақша текшеде Уәлихановтың қола горельефі орналасқан.
Етегінде естелік эпитафиясы бар мәрмәр тақта орнатылған
(сәулетші М. Ващенко, мүсінші П. Д. Усачев, 1958).
Алғашында Шоқан қабірінің үстінде оның қайнағасы,
Ұлы жүз сұлтаны Тезек Нұралыхановтың бұйрығымен саман
кірпіштен мазар салынды. Мазардың қасбеті қабырғасында
жазу жазылған ағаш тақта орнатылған, онда: бірінші
бөлігінде Құраннан үзінді күйдіріліп немесе ойып жазылған,
ал басқасында «Шыңғыс ханның ұрпағы, Орта жүздің әйгілі
ханы Абылай баласы Уәлидің ұлы Шыңғыстың ұлы Шоқан»
жерленгендігі хабарланады. Төрт жылдан кейін бұл мазардың
Над могилой Ч. Ч. Валиханова возвышается пяти-
метровый обелиск из розового гранита. Он завершается
полушарием глобуса, символизирующего путешествия. На
лицевой стороне обелиска в овальной нише установлен
бронзовый горельеф Валиханова. У подножия вмонтирована
мраморная плита с памятной эпитафией (1958, архитек-
тор М. Ващенко, скульптор П. Д. Усачев).
Первоначально над могилой Чокана по распоряже-
нию его шурина султана Старшего жуза Тезека Нуралихано-
ва сооружен мазар из саманного кирпича. На фасадной сте-
не мазара была вмонтирована деревянная доска с надписью:
в первой части был вырезан или выжжен отрывок из Корана,
в другой – сообщалось, что там похоронен «Чокан, сын Чин-
гиза, сына Валия, сына Аблая, знаменитого хана Средней ор-