Стр. 116 - ТОМ2

116 Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
63. «Алтынемел» – Шоқан Уәлиханов мемориалдық кешені
Шанқанай ауылына жақын жердегі ескі қазақ зираты
Старинное казахское кладбище вблизи аула Шанханай
нилась до настоящего времени, правда, с большими дефекта-
ми. В 1917 г. кому-то она приглянулась – сделать из нее жер-
нова для ручной мельницы (мрамор не лучший материал).
Он отбил по периметру большие куски, сбил углы и пытался
зубилом и молотком разрубить ее на две части – облегчить
транспортировку. К счастью, надпись не тронута. Отскочив-
ший кусочек мрамора попал в глаз, и посягнувший на пли-
ту прекратил рубку. Вскоре скончался от воспаления рого-
вой оболочки. Эта случайность спасла плиту. Сейчас она ис-
кусно вмонтирована в подножие обелиска, установленного
на могилу в 1958 г. Дефекты скрыты цементным раствором».
В 1989 г. подлинную мраморную плиту заменили копией, а
оригинал выставлен в экспозиции музея мемориального ком-
плекса Ч. Ч. Валиханова.
Место захоронения Ч. Ч. Валиханова 1 августа 1898 г.
посетил известный востоковед, археолог и фольклорист, чи-
новник по особым поручениям при семиреченском воен-
ном губернаторе Н. Н. Пантусов, который оставил следую-
щее описание могилы ученого: «Находится она влево от по-
чтовой дороги (если ехать со станции Куян-Куз на станцию
Алтын-Эмель), верстах в 5-ти от станции Куян-Кузской и вид-
на с дороги. Могила эта лежит на возвышенности и окружена
келесіде. Күзетшіде Ластовский жұмысының ақаулы дана-
сы болуы да мүмкін. Ластовский жасаған тақта кішкене ғана
ақауымен қазіргі күнге дейін сақталған. 1917 ж. әлдебіреуге
одан диірмен тасын (мәрмәр жақсы материал емес) жа-
сау үшін қажет болған. Ол периметрі бойынша үлкен
кесектерін, бұрыштарын сындырған және тасымалдауды
жеңілдету үшін шапқы не балғамен екіге бөлгісі кел-
ген. Бір қуаныштысы, жазуға тиіспеген. Мәрмәрді сын-
дыру кезінде бір кесегі көзге түсіп, тақтаны сындыруды
тоқтатады. Кейіннен көздің мүйізгек қабығы қабынуынан
өліп кетеді. Бұл кездейсоқтық тақтаны құтқарды. Қазір ол
1958 ж. зиратқа қойылған ескерткіштің төмен жағына
шеберлікпен орнатылған. Ақаулары цемент ерітіндісімен
жасырылған». 1989 ж. мәрмәр тақтаның түпнұсқасын
көшірмесімен ауыстырып, түпнұсқасы Ш. Ш. Уәлихановтың
мемориалды кешенді мұражайына қойылды.
Ш. Ш. Уәлиханов жерленген жерге 1898 ж. 1 тамызда
белгілі шығыстанушы, археолог, фольклоршы, Жетісу әскери
губернаторы жанындағы маңызды тапсырмалар жөніндегі
шенеунік Н. Н. Пантусов келіп, ғалымның зираты жөнінде
келесі бір сипаттаманы қалдырды: «Ол пошта жолынан (егер
Қоян Құз стансасынан Алтынемел стансасына барсаң) сол