Стр. 113 - ТОМ2

113
Ш. Ш. Уәлиханов бейітіндегі ескерткіш жобасының эскизі. 1880 жыл
Эскизы проекта памятника на могиле Ч. Ч. Валиханова. 1880 год
От Алтая до Каспия. Атлас памятников и достопримечательностей природы, истории и культуры Казахстана
63. Мемориальный комплекс Чокана Валиханова «Алтынемель»
ды и потомка Чингиз-хана». Через четыре года на месте это-
го мазара был сооружен другой мазар из жженого кирпича.
Вокруг возвели массивную саманную стену.
В конце октября 1867 г. получивший назначение на
должность генерал-губернатора Туркестанского края генерал-
адъютант К. П. Кауфман со своей свитой посетил по пути сле-
дования к месту своей новой службы в Ташкент могилу Чока-
на Валиханова. Через несколько лет в августе 1871 г. Кауфман
вновь приехал на место последнего упокоения прославлен-
ного и «умнейшего из киргиз». Сопровождавший его в поезд-
ке в Кульджу туркестанский краевед Н. А. Маев позднее писал,
что намогильное сооружение «не обещает долгого существо-
вания, – уже и теперь многие части надгробной часовни при-
ходят в ветхость… Деревянная решетка, закрывающая боковые
отверстия в стенах часовни, местами обвалилась, надпись на
деревянных дверях часовни о имени и годе смерти Валихано-
ва смоется осенними ливнями – и погибнет в киргизском на-
роде дорогая для русских память о султане Валиханове. Чтобы
поддержать разрушающийся надгробный памятник и сохра-
нить имя погребенного в ней, генерал-губернатор изъявил же-
лание заказать большуюмраморнуюмогильную плиту. На пли-
те этой будет иссечена та самая надпись, которая теперь видна
на деревянных дверях часовни. Самая часовня, по распоряже-
нию генерал-губернатора, также будет поддерживаться».
орнына күйдірілген кірпіштен басқа мазар тұрғызылды. Айна-
ласына көлемді саман қабырғалары салынды.
1867 ж. қазанның соңында Түркістан өлкесінің ге-
нерал-губернаторлығына генерал К. П. Кауфман тағайын-
далды. Ол өзінің жаңа қызметі орны – Ташкентке барар жо-
лында нөкерлерімен Шоқан Уәлиханов зиратына соқты.
Бірнеше жылдан кейін 1871 ж. тамызда Кауфман тағы да
«қырғыздардың ішіндегі ақылды» және атақты адамның
басына келді. Онымен Құлжа сапарында бірге жүрген
түркістандық өлкетанушы Н. А. Маев кейіннен былай деп жаз-
ды, қабір құрылысы «көп сақталмайды, – қазірдің өзінде-ақ
қабір үстінің көптеген бөлігінің тозығы жетіп тұр... Қабір
қабырғаларының бүйірін жауып тұрған ағаш шарбақтың кей
жерлері құлаған, Уәлихановтың аты мен қайтыс болған жы-
лы туралы жазылған ағаш есіктегі жазулар күзгі нөсермен
шайылған. Қырғыз халқынан шыққан орыстар үшін қымбат
Уәлиханов сұлтанның ескерткіші жойылады. Қабір үсті
ескерткішін қиратпау және онда жатқан есімді сақтау үшін
генерал-губернатор үлкен мәрмәр қабір тақтасына тапсырыс
беретінін мәлімдеді. Бұл тақтаға ағаш есіктегі жазу ойылып жа-
зылды. Бұл ескерткішке генерал-губернатордың бұйрығымен
қолдау жасалады».
Генерал-губернатордың аудармашысы, Ш.Уәлихановты
жақсы танитын Ш. М. Ибрагимов К. П. Кауфман және Н. А. Ма-
евпен бірге Құлжа сапарынан кейін ғалымның зиратына