Стр. 122 - ТОМ2

122
Іле өзені алқабындағы Таңбалы тас шатқалы. Оңтүстік көрінісі
Урочище Тамгалытас в долине реки Или. Вид с юга
Алтайдан Каспийге дейін. Қазақстанның табиғи, тарихи және мәдени ескерткіштері мен көрнекті орындарының атласы
64. Таңбалы тас (Іле Қапшағайы)
Өкініштісі Таңбалы тас жақпарларынан әзірге мұндай
таңбалары бар тас табыла қойған жоқ, дегенмен Таңбалы
тасты Жетісу қазақтарының дәлел ретінде алға тартуының
өзі назар аударарлық жайт.
1856 ж. ғылыми-зерттеу мақсатында Таңбалы тасқа
алғаш рет ат басын бұрған ғалым Ш. Ш. Уәлихановтың ау-
ызша әңгімелері мен кейбір таңбаларды салған суреттері
П. П. Семеновты Тянь-Шаньға сапары алдында 1857 ж. Іле
Қапшағайына баруға мәжбүрлегені кездейсоқ емес. Осы-
дан 150 жыл бұрын салынған Ш. Ш. Уәлиханов пен суретші
П. М. Кошаров суреттерінде Таңбалы тас өткелі тұсындағы
Іле Қапшағайының пейзажы бейнеленіп, ғылыми-зерттеу
алдындағы тарихи ескерткіш көрініс тапты.
ХІХ ғ. екінші жартысында Таңбалы тасқа келетін сая-
хатшылар, ғалымдар мен өлкетанушылар көбейді. Олардың
арасында, әсіресе К. А. Ларионовтың қолжазба естелігінде,
Ф. В. Поярков, Н. Н. Пантусов, сондай-ақ белгілі ресейлік
округа и приставом при киргизах (казахах) Большой орды.
Отстаивая права владения казахами Среднего жуза летними и
зимними кочевками на правобережной стороне Или, управи-
тели родовых подразделений найманов привели свои доказа-
тельства: «На Или находится известный камень Тамгалы-Таш,
на котором Аблай-хан и султан Абулфеиз положили тамгу
(знак подписи, или знак, употребляемый вместо клейма) в
удостоверение, что та сторона (левый берег – ред.) должна
принадлежать уйсуновцам, а здешняя – наймановским во-
лостям». К сожалению, указанных в документе знаков или
надписей на скалах Тамгалытаса обнаружить пока не удает-
ся, но сам факт столь раннего упоминания местности, как
достопримечательной и хорошо известной в среде казахов
Семиречья, заслуживает внимания. Не случайно первым уче-
ным, специально посетившим Тамгалытас с научной целью
в 1856 г., был Ч. Ч. Валиханов, устные рассказы которого и
зарисовки отдельных надписей с изображениями побудили